【高等数学】第十一章 曲线积分与曲面积分——第七节 斯托克斯公式 环流量与旋度
上一节:【高等数学】第十一章 曲线积分与曲面积分——第六节 高斯公式 通量与散度
总目录:【高等数学】 目录
文章目录
- 1. 斯托克斯公式
- 2. 空间曲线积分与路径无关的条件
- 3. 环流量与旋度
1. 斯托克斯公式
- 斯托克斯公式
设Γ\GammaΓ为分段光滑的空间有向闭曲线,Σ\SigmaΣ是以Γ\GammaΓ为边界的分段光滑的有向曲面,Γ\GammaΓ的正向与Σ\SigmaΣ的侧符合右手规则,函数P(x,y,z)P(x,y,z)P(x,y,z),Q(x,y,z)Q(x,y,z)Q(x,y,z)与R(x,y,z)R(x,y,z)R(x,y,z)在曲面Σ\SigmaΣ(连同边界Γ\GammaΓ)上具有一阶连续偏导数,则有斯托克斯公式∬Σ(∂R∂y−∂Q∂z)dydz+(∂P∂z−∂R∂x)dzdx+(∂Q∂x−∂P∂y)dxdy=∮ΓPdx+Qdy+Rdz\iint\limits_{\Sigma}\left(\dfrac{\partial R}{\partial y}-\dfrac{\partial Q}{\partial z}\right)\mathrm{d}y\mathrm{d}z+\left(\dfrac{\partial P}{\partial z}-\dfrac{\partial R}{\partial x}\right)\mathrm{d}z\mathrm{d}x+\left(\dfrac{\partial Q}{\partial x}-\dfrac{\partial P}{\partial y}\right)\mathrm{d}x\mathrm{d}y\\=\oint_{\Gamma} P \mathrm{d}x + Q \mathrm{d}y + R \mathrm{d}zΣ∬(∂y∂R−∂z∂Q)dydz+(∂z∂P−∂x∂R)dzdx+(∂x∂Q−∂y∂P)dxdy=∮ΓPdx+Qdy+Rdz先假定ΣΣΣ与平行于zzz轴的直线相交不多于一点,并设ΣΣΣ为曲面z=f(x,y)z=f(x,y)z=f(x,y)的上侧,ΣΣΣ的正向边界曲线ΓΓΓ在xOyxOyxOy面上的投影为平面有向曲线CCC,CCC所围成的闭区域为DxyD_{xy}Dxy
∬Σ∂P∂zdzdx−∂P∂ydxdy=∬Σ(∂P∂zcosβ−∂P∂ycosγ)dS.\displaystyle\iint\limits_{\Sigma}\frac{\partial P}{\partial z}\mathrm{d}z\mathrm{d}x-\frac{\partial P}{\partial y}\mathrm{d}x\mathrm{d}y=\iint\limits_{\Sigma}\left(\frac{\partial P}{\partial z}\cos\beta-\frac{\partial P}{\partial y}\cos\gamma\right)\mathrm{d}S.Σ∬∂z∂Pdzdx−∂y∂Pdxdy=Σ∬(∂z∂Pcosβ−∂y∂Pcosγ)dS.
曲面的法向量n=(fx,fy,−1)\boldsymbol{n}=(f_x,f_y,-1)n=(fx,fy,−1),所以cosβ=−fycosγ\cos\beta=-f_y\cos\gammacosβ=−fycosγ
∬Σ∂P∂zdzdx−∂P∂xdxdy=−∬Σ(∂P∂y+∂P∂zfz)cosγdS=−∬Σ(∂P∂y+∂P∂zfy)dxdy.\displaystyle\iint\limits_{\Sigma} \frac{\partial P}{\partial z} \mathrm{d}z \mathrm{d}x - \frac{\partial P}{\partial x} \mathrm{d}x \mathrm{d}y \\= -\iint\limits_{\Sigma} \left( \frac{\partial P}{\partial y} + \frac{\partial P}{\partial z} f_{z} \right) \cos \gamma \mathrm{d}S=-\iint\limits_{\Sigma}\left(\frac{\partial P}{\partial y}+\frac{\partial P}{\partial z}f_y\right)\mathrm{d}x\mathrm{d}y.Σ∬∂z∂Pdzdx−∂x∂Pdxdy=−Σ∬(∂y∂P+∂z∂Pfz)cosγdS=−Σ∬(∂y∂P+∂z∂Pfy)dxdy.
由于∂P∂y[x,y,f(x,y)]=∂P∂y+∂P∂z⋅fy\displaystyle\frac{\partial P}{\partial y}[x,y,f(x,y)]=\frac{\partial P}{\partial y}+\frac{\partial P}{\partial z}\cdot f_y∂y∂P[x,y,f(x,y)]=∂y∂P+∂z∂P⋅fy
∬Σ∂P∂zdzdx−∂P∂xdxdy=−∬Dxy∂∂yP[x,y,f(x,y)]dxdy=∮ΓP[x,y,f(x,y)]dx,\displaystyle\iint\limits_{\Sigma} \frac{\partial P}{\partial z} \mathrm{d}z \mathrm{d}x - \frac{\partial P}{\partial x} \mathrm{d}x \mathrm{d}y \\=-\iint\limits_{D_{xy}} \frac{\partial}{\partial y} P[x, y, f(x, y)] \, \mathrm{d}x \, \mathrm{d}y = \oint_{\Gamma} P[x, y, f(x, y)] \, \mathrm{d}x,Σ∬∂z∂Pdzdx−∂x∂Pdxdy=−Dxy∬∂y∂P[x,y,f(x,y)]dxdy=∮ΓP[x,y,f(x,y)]dx,
如果ΣΣΣ取下侧,ΓΓΓ也相应地改成相反的方向,那么两端同时改变符号,因此仍成立。
如果曲面与平行于zzz轴的直线的交点多于一个,那么可作辅助曲线把曲面分成几部分,然后应用斯托克斯公式并相加。因为沿辅助曲线而方向相反的两个曲线积分相加时正好抵消,所以对于这一类曲面斯托克斯公式也成立。
同样可证∬Σ∂Q∂xdxdy−∂Q∂ydydz=∮ΓQdy,\iint\limits_\Sigma \frac{\partial Q}{\partial x} \mathrm{d}x \mathrm{d}y - \frac{\partial Q}{\partial y} \mathrm{d}y \mathrm{d}z = \oint_\Gamma Q \mathrm{d}y,Σ∬∂x∂Qdxdy−∂y∂Qdydz=∮ΓQdy, ∬Σ∂R∂ydydz−∂R∂zdzdx=∮ΓRdz.\iint\limits_\Sigma \frac{\partial R}{\partial y} \mathrm{d}y \mathrm{d}z - \frac{\partial R}{\partial z} \mathrm{d}z \mathrm{d}x = \oint_\Gamma R \mathrm{d}z. Σ∬∂y∂Rdydz−∂z∂Rdzdx=∮ΓRdz. - 方便的记法
∬Σ∣dydzdzdxdxdy∂∂x∂∂y∂∂zPQR∣=∮ΓPdx+Qdy+Rdz,\iint\limits_{\Sigma} \begin{vmatrix} \mathrm{d}y\mathrm{d}z & \mathrm{d}z\mathrm{d}x & \mathrm{d}x\mathrm{d}y \\ \dfrac{\partial}{\partial x} & \dfrac{\partial}{\partial y} & \dfrac{\partial}{\partial z} \\ P & Q & R \end{vmatrix}= \oint_{\Gamma} P\mathrm{d}x + Q\mathrm{d}y + R\mathrm{d}z,Σ∬dydz∂x∂Pdzdx∂y∂Qdxdy∂z∂R=∮ΓPdx+Qdy+Rdz, - 斯托克斯公式的另一种形式
∬Σ∣cosαcosβcosγ∂∂x∂∂y∂∂zPQR∣dS=∮ΓPdx+Qdy+Rdz,\iint\limits_{\Sigma} \begin{vmatrix} \cos \alpha & \cos \beta & \cos \gamma \\ \dfrac{\partial}{\partial x} & \dfrac{\partial}{\partial y} & \dfrac{\partial}{\partial z}\\ P & Q & R \end{vmatrix} \mathrm{d}S = \oint_{\Gamma} P \mathrm{d}x + Q \mathrm{d}y + R \mathrm{d}z,Σ∬cosα∂x∂Pcosβ∂y∂Qcosγ∂z∂RdS=∮ΓPdx+Qdy+Rdz,其中 n=(cosα,cosβ,cosγ)\boldsymbol{n} = (\cos \alpha, \cos \beta, \cos \gamma)n=(cosα,cosβ,cosγ) 为有向曲面 Σ\SigmaΣ 在点 (x,y,z)(x, y, z)(x,y,z) 处的单位法向量。 - 与格林公式的关系
如果ΣΣΣ是xOyxOyxOy面上的一块平面闭区域,斯托克斯公式就变成格林公式。
因此,格林公式是斯托克斯公式的一种特殊情形。
2. 空间曲线积分与路径无关的条件
- 条件
设区域GGG是一维单连通域,若函数P(x,y,z),Q(x,y,z)P(x,y,z), Q(x,y,z)P(x,y,z),Q(x,y,z)与R(x,y,z)R(x,y,z)R(x,y,z)在GGG内具有一阶连续偏导数,
则空间曲线积分∫ΓPdx+Qdy+Rdz\displaystyle\int_{\Gamma}P\mathrm{d}x+Q\mathrm{d}y+R\mathrm{d}z∫ΓPdx+Qdy+Rdz在GGG内与路径无关(或沿GGG内任意闭曲线的曲线积分为零)的充分必要条件是∂P∂y=∂Q∂x,∂Q∂z=∂R∂y,∂R∂x=∂P∂z\frac{\partial P}{\partial y}=\frac{\partial Q}{\partial x},\frac{\partial Q}{\partial z}=\frac{\partial R}{\partial y},\frac{\partial R}{\partial x}=\frac{\partial P}{\partial z} ∂y∂P=∂x∂Q,∂z∂Q=∂y∂R,∂x∂R=∂z∂P在GGG内恒成立。 - 与路径无关的空间曲线积分的求法
设区域 GGG 是空间一单连通区域,若函数 P(x,y,z),Q(x,y,z)P(x, y, z), Q(x, y, z)P(x,y,z),Q(x,y,z) 与 R(x,y,z)R(x, y, z)R(x,y,z) 在 GGG 内具有一阶连续偏导数,
则表达式 Pdx+Qdy+RdzP\mathrm{d}x + Q\mathrm{d}y + R\mathrm{d}zPdx+Qdy+Rdz 在 GGG 内成为某一函数 u(x,y,z)u(x, y, z)u(x,y,z) 的全微分的充分必要条件是空间曲线积分与路径无关的条件在 GGG 内恒成立,此时,这函数(不计一常数之差)可用下式求出:u(x,y,z)=∫(x0,y0,z0)(x,y,z)Pdx+Qdy+Rdzu(x, y, z) = \int_{(x_0, y_0, z_0)}^{(x, y, z)} P\mathrm{d}x + Q\mathrm{d}y + R\mathrm{d}z u(x,y,z)=∫(x0,y0,z0)(x,y,z)Pdx+Qdy+Rdz或用定积分表示为(积分路径为折线且在GGG内):u(x,y,z)=∫x0xP(x,y0,z0)dx+∫y0yQ(x,y,z0)dy+∫z0zR(x,y,z)dz.u(x,y,z) = \int_{x_0}^{x} P(x,y_0,z_0) \mathrm{d}x + \int_{y_0}^{y} Q(x,y,z_0) \mathrm{d}y + \int_{z_0}^{z} R(x,y,z) \mathrm{d}z. u(x,y,z)=∫x0xP(x,y0,z0)dx+∫y0yQ(x,y,z0)dy+∫z0zR(x,y,z)dz.其中 M0(x0,y0,z0)M_0(x_0,y_0,z_0)M0(x0,y0,z0) 为 GGG 内某一定点,点 M(x,y,z)∈GM(x,y,z) \in GM(x,y,z)∈G。
3. 环流量与旋度
- 环流量
设有向量场A(x,y,z)=P(x,y,z)i+Q(x,y,z)j+R(x,y,z)k,\boldsymbol{A}(x, y, z) = P(x, y, z)\boldsymbol{i} + Q(x, y, z)\boldsymbol{j} + R(x, y, z)\boldsymbol{k}, A(x,y,z)=P(x,y,z)i+Q(x,y,z)j+R(x,y,z)k,其中函数 P,QP, QP,Q 与 RRR 均连续,Γ\GammaΓ 是 A\boldsymbol{A}A 的定义域内的一条分段光滑的有向闭曲线,τ\boldsymbol{\tau}τ 是 Γ\GammaΓ 在点 (x,y,z)(x, y, z)(x,y,z) 处的单位切向量,则积分∮ΓA⋅τds\oint_{\Gamma} \boldsymbol{A} \cdot \boldsymbol{\tau} \mathrm{d}s ∮ΓA⋅τds称为向量场 A\boldsymbol{A}A 沿有向闭曲线 Γ\GammaΓ 的环流量。 - 环流量的其他表达
∮ΓA⋅τds=∮ΓA⋅dr=∮ΓPdx+Qdy+Rdz.\oint_{\Gamma} \boldsymbol{A} \cdot \boldsymbol{\tau} \mathrm{d}s = \oint_{\Gamma} \boldsymbol{A} \cdot \mathrm{d}\boldsymbol{r} = \oint_{\Gamma} P \mathrm{d}x + Q \mathrm{d}y + R \mathrm{d}z.∮ΓA⋅τds=∮ΓA⋅dr=∮ΓPdx+Qdy+Rdz. - 旋度
设有一向量场A(x,y,z)=P(x,y,z)i+Q(x,y,z)j+R(x,y,z)k,\boldsymbol{A}(x, y, z) = P(x, y, z)\boldsymbol{i} + Q(x, y, z)\boldsymbol{j} + R(x, y, z)\boldsymbol{k}, A(x,y,z)=P(x,y,z)i+Q(x,y,z)j+R(x,y,z)k,其中函数 P,QP, QP,Q 与 RRR 均具有一阶连续偏导数,则向量(∂R∂y−∂Q∂z)i+(∂P∂z−∂R∂x)j+(∂Q∂x−∂P∂y)k\left(\frac{\partial R}{\partial y} - \frac{\partial Q}{\partial z}\right)\boldsymbol{i} + \left(\frac{\partial P}{\partial z} - \frac{\partial R}{\partial x}\right)\boldsymbol{j} + \left(\frac{\partial Q}{\partial x} - \frac{\partial P}{\partial y}\right)\boldsymbol{k} (∂y∂R−∂z∂Q)i+(∂z∂P−∂x∂R)j+(∂x∂Q−∂y∂P)k称为向量场 A\boldsymbol{A}A 的旋度,记作 rotA\operatorname{rot} \boldsymbol{A}rotA,即rotA=(∂R∂y−∂Q∂z)i+(∂P∂z−∂R∂x)j+(∂Q∂x−∂P∂y)k\operatorname{rot} \boldsymbol{A} =\left(\frac{\partial R}{\partial y} - \frac{\partial Q}{\partial z}\right)\boldsymbol{i} + \left(\frac{\partial P}{\partial z} - \frac{\partial R}{\partial x}\right)\boldsymbol{j} + \left(\frac{\partial Q}{\partial x} - \frac{\partial P}{\partial y}\right)\boldsymbol{k} rotA=(∂y∂R−∂z∂Q)i+(∂z∂P−∂x∂R)j+(∂x∂Q−∂y∂P)k利用向量微分算子 ∇\nabla∇,向量场 A\boldsymbol{A}A 的旋度 rotA\operatorname{rot} \boldsymbol{A}rotA 可表示为 ∇×A\nabla \times \boldsymbol{A}∇×A,即rotA=∇×A=∣ijk∂∂x∂∂y∂∂zPQR∣.\operatorname{rot} \boldsymbol{A} = \nabla \times\boldsymbol{A} = \begin{vmatrix} \boldsymbol{i} &\boldsymbol{j} & \boldsymbol{k}\\ \dfrac{\partial}{\partial x} & \dfrac{\partial}{\partial y} & \dfrac{\partial}{\partial z} \\ P & Q & R \end{vmatrix}. rotA=∇×A=i∂x∂Pj∂y∂Qk∂z∂R. - 无旋场与调和场
若向量场A\boldsymbol{A}A的旋度rotA\mathrm{rot}\boldsymbol{A}rotA处处为零,则称向量场A\boldsymbol{A}A为无旋场。
而一个无源且无旋的向量场称为调和场。调和场是物理学中另一类重要的向量场,这种场与调和函数密切相关。 - 斯托克斯公式的向量形式
∬ΣrotA⋅ndS=∬Σ∇×AdS=∮ΓA⋅τds\iint\limits_{\Sigma} \operatorname{rot} \boldsymbol{A} \cdot \boldsymbol{n} \mathrm{d} S =\iint\limits_{\Sigma}\nabla\times\boldsymbol{A}\mathrm{d} \boldsymbol{S}= \oint_{\Gamma} \boldsymbol{A} \cdot \boldsymbol{\tau} \mathrm{d} sΣ∬rotA⋅ndS=Σ∬∇×AdS=∮ΓA⋅τds ∬Σ(rotA)ndS=∮ΓAτds\iint\limits_{\Sigma} (\operatorname{rot} \boldsymbol{A})_{\boldsymbol{n}} \mathrm{d} S = \oint_{\Gamma} \boldsymbol{A}_{\tau} \mathrm{d} sΣ∬(rotA)ndS=∮ΓAτds向量场A\mathbf{A}A沿有向闭曲线Γ\GammaΓ的环流量等于向量场A\mathbf{A}A的旋度通过曲面Σ\SigmaΣ的通量,这里Γ\GammaΓ的正向与Σ\SigmaΣ的侧应符合右手规则。 - 从力学的角度理解旋度
设有刚体绕定轴 lll 转动,角速度为 ω\boldsymbol{\omega}ω,MMM 为刚体内任意一点。在定轴 lll 上任取一点 OOO 为坐标原点,作空间直角坐标系,使 zzz 轴与定轴 lll 重合,ω=ωk\boldsymbol{\omega}=\omega\boldsymbol{k}ω=ωk,而点 MMM可用向量r=OM→=(x,y,z)\boldsymbol{r}=\overrightarrow{OM}=(x,y,z)r=OM=(x,y,z)来确定。由力学知道,点MMM的速度v\boldsymbol{v}v表示为v=ω×r=∣ijk00ωxyz∣=(−ωy,ωx,0)\boldsymbol{v} = \boldsymbol{\omega} \times \boldsymbol{r} = \begin{vmatrix} i & j & k \\ 0 & 0 & \omega \\ x & y & z \end{vmatrix}=(-\omega y, \omega x, 0) v=ω×r=i0xj0ykωz=(−ωy,ωx,0)而rotv=∣ijk∂∂x∂∂y∂∂zxyz∣=(0,0,2ω)=2ω\operatorname{rot } \boldsymbol{v} = \begin{vmatrix} \boldsymbol{i} &\boldsymbol{j} & \boldsymbol{k}\\ \dfrac{\partial}{\partial x} & \dfrac{\partial}{\partial y} & \dfrac{\partial}{\partial z} \\ x & y & z \end{vmatrix} = (0,0,2\omega) = 2 \boldsymbol{\omega} rotv=i∂x∂xj∂y∂yk∂z∂z=(0,0,2ω)=2ω从速度场的旋度与旋转角速度的这个关系,可见“旋度”这一名词的由来。
下一节:
总目录:【高等数学】 目录